၁၉၉၄ : Zapatista သူပုန်ထခြင်း

ထောင်နှင့်ချီသော လူထောင်ပေါင်းများစွာတို့ မက္ကဆီကန်ပြည်နယ်ကို ဆန့်ကျင်ကာ ယခုထိတိုင် ရှိနေဆဲဖြစ်တဲ့ လွတ်မြောက်ရေးလှုံ့ဆော်သော ဖက်ဒရယ်ကွန်မြူနတီအဖြစ် စုစည်းခဲ့ကြသည့် မက္ကဆီကိုနိုင်ငံ Chiapas မြို့ တောတောင်များအတွင်း ပုန်ကန်မှုသမိုင်းအကျဉ်း။

မက္ကဆီကို တော်လှန်ရေးသမား Emiliano Zapata ကို အစွဲပြုပြီး အမည်ပေးထားသော EZLN (Zapatista National Liberation Army) ဟာ ၁၉၉၄ ခုနှစ် နှစ်သစ်ကူးနေ့မှာ “¡Ya Basta!” ("Enough is Enough!") ( ဒီလောက်ဆိုတော်သင့်ပြီ) လို့ ကြေငြာခဲ့ပြီး နိုင်ငံတကာ၏ အာရုံစိုက်မှုကို ရရှိခဲ့တယ်။

ပုန်ကန်မှုကြီးဟာ မက္ကဆီကိုနိုင်ငံ၊ San Cristobal de las Casas၊ Chiapas မြို့မှာ လယ်သမားအရေးတော်ပုံ ထုံးတမ်းအတိုင်း မြို့တော်ခန်းမတွေကို ခိုးယူဖျက်ဆီးခြင်းနဲ့ မြေယာမီးရှို့ခြင်းတွေကနေ စတင်ခဲ့ပါတယ် ။ အစိုးရရုံး ၁၀ ခုကို ဖြိုဖျက်၊ အကျဉ်းသား ၁၇၉ ဦးကို လွှတ်ပေးခဲ့ကာ မြို့စောင့်တပ်ကို တိုက်ခိုက်ခဲ့ပါတယ် ။ မြို့တစ်မြို့မှာတော့ တပ်မတော်ရဟတ်ယာဉ်ကိုပါ ပစ်ချခဲ့ပြီး မြို့တော်ခန်းမကို တိတ်တဆိတ် မီးရှို့ခဲ့ပြီး မှ တောထဲပြန်ခဲ့ကြပါတယ်။

North American Free Trade Agreement (မြောက်အမေရိက လွတ်လပ်သော ကုန်သွယ်မှု သဘောတူညီချက်) ရဲ့ အငြင်းပွားဖွယ်ရာ နိဒါန်း နဲ့ ပုန်ကန်မှုအပေါ် နိုင်ငံတကာ လူထုရဲ့ အာရုံစိုက်မှု အချိန်ကိုက်ဖြစ်ဖို့က အရေးကြီးနေပါတယ်။

နိုင်ငံတော်ဘက်ကနေ ပုန်ကုန်မှုအပေါ် အားချက်ခြင်း တန်ပြန် တုံ့ပြန်ခဲ့ပါတယ်။ ဇန်နဝါရီလ ၄ ရက်နေ့မှာ ဆန်ခရစ္စတိုဘယ်မြို့အနီးရှိ မြို့ဆယ်မြိုမှာ ဗုံးကြဲခံခဲ့ရပြီး လူ ၄၀၀ သေဆုံးခဲ့ပါတယ်။ ၅ရက်နေ့မှာတော့ တင့်ကားတွေနဲ့အတူတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေပါဧရိယာအတွင်းကိုရောက်ရှိလာကြပြီး နောက်ထပ်သေဆုံးမှုတွေရှိခဲ့ပါတယ် ။အစိုးရဟာ လူမည်းဝါဒဖြန့်ချိမှုကို စတင်ခဲ့ပြီး လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့အစည်းနဲ့ပတ်သက်တဲ့အဖွဲ့အစည်းတွေ Chiapas ဒေသအတွင်း ဝင်ရောက်ခြင်းကို တားမြစ်ခဲ့ပါတယ် ။EZLN ဟာ တောတွင်းကို ဆုတ်ခွာသွားပြီး ဇန်နဝါရီ ၁၂ ရက်မှာ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး စတင်ခဲ့ပါတယ် ။ အဲ့ဒီအချိန်ကနေစပြီး မက္ကဆီကိုစစ်တပ်ဟာ သမားရိုးကျမဟုတ်သည့်စစ်ဆင်ရေး (အရပ်သားများကို သတ်ဖြတ်ခြင်းနှင့် အိုးအိမ်မဲ့ရွှေ့ပြောင်းခြင်း) နည်းဗျူဟာ ကို ယနေ့ထိတိုင် အောင် ဆက်လက်အသုံးပြုနေတာဖြစ်ပါတယ်။

Zapatista တို့က ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အရင်းရှင်ဆန့်ကျင်ရေးလှုပ်ရှားမှုတွင် သြဇာလွှမ်းမိုးခဲ့ပီးတော့ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းက ထောင်ပေါင်းများစွာသောလူတွေကို ဆွဲဆောင်ဖို့ နိုင်ငံတကာ “ encuentros ” ကို ဖွဲ့စည်းထားခဲ့ပါတယ်။

Zapatista အုံကြွမှုမှာ လူ ၃၀၀ ကနေ ၄၀၀ အင်အားရှိတဲ့ Chiapas က လူ့အဖွဲ့အစည်း ၁၁၀၀ ကျော်အား ဖက်ဒရယ်ကို အခြေခံပီးတော့ အာဏာတည်ရှိတဲ့ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ ၃၂ မြို့နယ်အဖြစ် စုစည်းခွင့်ပြုထားခဲ့ပါတယ်။ ဒေသဆိုင်ရာ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကိုတော့ဘဒေသန္တရအဆင့်တွင် ပြုလုပ်ပြီး အရေးကြီးတဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကိုတော့ ပိုမိုကျယ်ပြန့်တဲ့ ဒေသဆိုင်ရာ ဒါမှမဟုတ်ရင် စည်ပင်သာယာရေးအဆင့်တွင် ပြုလုပ်ပီးတော့ အများသဘောတူညီမှု တစ်စုံတစ်ရာမရရှိမချင်း ဆွေးနွေးမှုများ ဆက်လက်လုပ်ဆောင်နေခဲ့ကြပါတယ်။ ဤဒေသများတွင် လူ‌တွေက ယခင်ကထက် သူတို့ရဲ့ဘဝတွေကို ပိုမိုထိန်းချုပ်နိုင်လာပြီးတော့ အမျိုးသမီး‌တွေကလည်း ရိုးရာလူ့အဖွဲ့အစည်းက ခွင့်ပြုထားတာထက် ပိုမိုကြီးမားသောအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

အဆိုးဘက်မှာတော့ EZLN က မတူညီတဲ့အဆင့်ရှိအရာရှိတွေနဲ့ အဆင့်မြင့်ခေါင်းဆောင်များနဲ့အတူ အထက်တန်းကျကျဖွဲ့စည်းထားခဲ့တယ်။ သူတို့တွေရဲ့ ရည်မှန်းချက်က လစ်ဘရယ်အရင်းရှင်စနစ်ထက် အနည်းငယ်ပိုတဲ့ အစီအစဉ်ဖြစ်ပြီး မက္ကဆီကို ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကို အယူခံဝင်ရသည့်တိုင် ကျောထောက်နောက်ခံပြုထားပါတယ်။

မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ၊ Chiapas ဒေသမှာရှိတဲ့ တောင်သူလယ်သမားတွေရဲ့ ရုန်းကန်မှုသည် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းလုံးမှာရှိတဲ့ အဖိနိပ်ခံတို့အတွက် လှုံ့ဆော်မှုတခုဖြစ်စေခဲ့ပါတယ်။ ကျွန်ုပ်တို့သည် Chiapas ဒေသရှိ လွတ်လပ်ရေးနဲ့ တန်းတူရေးအတွက် ရုန်းကန်ကြိုးစားနေရသူအားလုံးနှင့် အတူတကွရပ်တည် ပြီး သွေးစည်းညီညွတ်မှုရှိကြောင်းပြောကြားလိုက်ရပါသည်။